Τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΙ – 1821, η γένεση ενός έθνους/ κράτους. Τα ημαρτημένα – πρώτη εκπομπή

Τα ημαρτημένα

 Προς αποφυγήν πάσης παρεξηγήσεως , πρέπει ν’ αναφέρω ότι το παρόν άρθρο γράφεται την 26.01.2011, δηλ. την επομένη της πρώτης προβολής της νέας τηλεοπτικής ιστορικής σειράς του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΙ, παραγωγής της εταιρείας ΑΝΕΜΟΝ, με την χορηγία της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος,  υπό την επιστημονική επιμέλεια του ομοτ. καθηγ. πολιτικής ιστορίας του πανεπ. Αθηνών κ. θαν. Βερέμη και του επικουρ. καθηγ. του ΑΠΘ κ. Μιχαηλίδη, με αφηγητή τον συγγραφέα κ. Τατσόπουλο και ως εκ τούτου μέχρι της περατώσεως της σειράς τον Μάρτιο μήνα δεν μπορώ να έχω μία πλήρη εικόνα των αποτελεσμάτων της επιστημονικής μεθοδολογίας που επέλεξαν οι κύριοι καθηγητές, καθώς και των τελικών συμπερασμάτων τους, εν τούτοις όμως κάποια πρώτα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν, αφού ήδη από το πρώτο επεισόδιο δόθηκε το στίγμα.

          Τα θετικά:  Αντικειμενικά, είναι σημαντικό το γεγονός πως ένας τηλεοπτικός σταθμός, αποφάσισε να δώσει «χώρο» σ’ ένα τέτοιο σπουδαίο ιστορικό θέμα όπως το 1821, στον αντίποδα των τηλεοπτικών « απορριμμάτων » άλλων σταθμών.

         Η εταιρεία παραγωγής, πρέπει να έχει κάνει ( ίσως ) την αρτιότερη από τεχνικής απόψεως, αλλά και από αισθητικής πλευράς , τηλεοπτική παραγωγή του   είδους.

         Η μεθοδολογία που επιλέχθηκε να παρουσιαστούν τα γεγονότα, στα πλαίσια πάντοτε της τηλεόρασης και  της απλής και κατανοητής από το ευρύ κοινό παράθεσής τους ( δεδομένου ότι δεν βρισκόμαστε σε  πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, ούτε σε επιστημονικό συνέδριο, ή σεμινάριο, ούτε φυσικά  εντός των αρχείων του Ελληνικού  κράτους, ή τα οθωμανικά αρχεία ) , είναι η πλέον σύγχρονη και επιστημονικά αποδεκτή και ενδεδειγμένη, αφού  δεν περικλείει μέσα της μόνον  στείρα αναφορά των δρώμενων, αλλά τα παρουσιάζει συνδυαστικά εν μέσω κοινωνιολογικών, οικονομικών, πολιτιστικών και λοιπών δεδομένων.

           Οι επιστημονικοί σύμβουλοι, ορθώς και στα πλαίσια του πλουραλισμού,  παρουσιάζουν και τις δύο πλευρές , δηλ. τις καταγραφές των Ελλήνων, αλλά και των Οθωμανών αντιστοίχως              ( κάτι βεβαίως που για τους μυημένους έχει γίνει πλειστάκις και κατά το παρελθόν ) . Οι συνεντεύξεις  ειδικών καθηγητών από τα πανεπιστήμια Sabanci της Τουρκίας και Leiden της Ολλανδίας, καθώς και η μελέτη των οθωμανικών αρχείων από τον προσωπικό μου φίλο και πρώτο μου δάσκαλο της Τουρκικής γλώσσας ( προ 15ετίας ) Sukru Ilitzak ( ελληνομαθή, οθωμανομαθή, εβραιομαθή και γενικώς πολύγλωσσο έγκριτο επιστήμονα ) είναι  ικανοποιητικές στα πλαίσια της πολυφωνίας και επομένως « τα εργαλεία » που μας παρουσιάστηκαν για το αξιόπιστο της παραγωγής στο δρόμο της  αναζητήσεως της «ιστορικής αληθείας» είναι τα πλέον ενδεδειγμένα.

          Τα ημαρτημένα: Ως γνωστόν, κάθε « εργαλείο» μπορεί να έχει τον οξύμωρο χαρακτήρα του να είναι ταυτόγχρονα ευεργετικά χρήσιμο, αλλά και «καταστροφικό». Το μαχαίρι, κόβει ψωμί να φάμε,  αλείφει βούτυρο, αλλά και σκοτώνει. Το ρεύμα μας φωτίζει, αλλά και μας κεραυνοβολεί κ.ο.κ Σίγουρα οι σχέσεις μας με τη γείτονα χώρα πρέπει να φτιάξουν και ει δυνατόν να τελειοποιηθούν, αυτό όμως δε θα γίνει με την αλλοίωση των γεγονότων. Δεν είναι τίμιο και για τις δύο πλευρές γιατί θα έχουν στηριχθεί στο ψέμα . Οι τίμιες σχέσεις  στηρίζονται στην αλήθεια, έστω και στην αποδοχή της αλήθειας του άλλου, διαφορετικά χάνεται η αρχή της μεσότητας, του Αριστοτελικού μέτρου και γεννάται ύβρις, για εμάς και τους προγόνους μας                 ( έλληνες και τούρκους αντιστοίχως  ) !!!

          Ας δούμε εν προκειμένω, πως μία καθόλα ολοκληρωμένη από τεχνικής απόψεως παραγωγή, μπορεί  με άλλοθι την «εργαλειακή της» αρτιότητα να παραπλανήσει, να μας πάει σε άλλες ατραπούς και συμπεράσματα, ενισχύοντας κάποιες απόψεις που προσπαθούν «να ανατρέψουν τα θέσφατα και τους μύθους του 1821» και γενικώς του ελληνικού έθνους, βάζοντας στη θέση τους άλλα μοντέρνα θέσφατα και δημιουργώντας νέους μύθους εν ονόματι της αντικειμενικής ιστορικής αληθείας ( π..χ συνωστισμός στην προβλήτα της Σμύρνης ). Όμως, τα θέσφατα και οι μύθοι δεν ανατρέπονται με άλλα νεόκοπα θέσφατα και αφορισμούς  και προειλημμένες  αποφάσεις για το που θα μας οδηγήσει η νέα έρευνα και ο αναστοχασμός, ούτε πρέπει ο αντικειμενικός κοινωνικο/ ιστορικός ερευνητής να παραπαίει σε αναχρονισμούς ( δηλ. με σημερινά δεδομένα, να κρίνει το παρελθόν ). Αυτό είναι λάθος. Πρέπει να βάζει τον εαυτό του σε μία «μηχανή του χρόνου» και να βλέπει τα γεγονότα με την ματιά των υποκειμένων που μελετά, κάτω από τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής, άλλως πράττει ατοπήματα/ ανομήματα αθέλητα, ή ηθελημένα και εν αγνοία ή εν γνώσει του παραπλανά το κοινό στο οποίο απευθύνεται, με συνέπεια ακόμα και την αλλοίωση των διαχρονικών χαρακτηριστικών του κοινού αυτού, κάνοντάς το να νιώθει ασταθές, χωρίς ρίζες και φυσικά «έρμαιο»  νέων καθοδηγητών/ εθνοσωτήρων του !!

         Το πρώτο λοιπόν που έχω να παρατηρήσω και να χρεώσω στους επιστημονικούς συμβούλους της σειράς είναι, η παντελής αγνόηση των αρχείων και των προσωπικών προφορικών μαρτυριών που διασώζει ο « όμιλος απογόνων και ιστορικών γενεών του 1821» , που ελευθέρως προσφέρθηκε στους συντελεστές της παραγωγής.

         Δεύτερον, δεν είναι δεοντολογικά σωστό να «διαφημίζονται» οι  αξιότιμοι κατά τα άλλα κύριοι καθηγητές ως οι μόνοι έγκριτοι του είδους, όταν υπάρχουν και πάμπολλοι άλλοι σύγχρονοι  ιστορικοί όπως (  ενδεικτικώς και όχι περιοριστικώς  αναφέρω ) , ο Ευστρ. Ζεγκίνης, ο Σπ. Βρυώνης, ο Νεοκ.. Σαρρής, ο Αλ. Σαββίδης, ή οι Τούρκοι Χαλίλ Ιναλτζίκ και Ορταϋλί.

         Το να αυτοδιαφημίζομαι ως ο πλέον έγκριτος, είναι σαν να λέω επί παραδείγματι ότι είμαι ο πλέον έγκριτος δικηγόρος της Ελλάδας !! Δεν είναι σωστό. Εάν όντως είμαι, θα το «μαρτυρήσουν» οι τρίτοι και όχι εγώ ο ίδιος και σε κάθε περίπτωση αυτό δε  θα γίνει με τον αποκλεισμό άλλων «εγκρίτων» επιστημόνων/ καθηγητών που έχουν διαφορετικές απόψεις, εάν  θέλουμε να μιλάμε για  ορθό και όχι «δήθεν» πλουραλισμό.

         Ο ομοτ. καθηγητής κ. Βερέμης είναι στη διοίκηση του ΕΛΙΑΜΕΠ, ενός φορέα που έχει συγκεκριμένο προσανατολισμό (  παρέλκει του παρόντος περαιτέρω ανάλυση ).

        Το πανεπιστήμιο Sabanci της Τουρκίας, απ’ όπου και ο πρώτος καθηγητής/ σχολιαστής, ομοίως είναι συγκεκριμένου προσανατολισμού, το δε πανεπιστήμιο  Leiden της Ολλανδίας, απ’ όπου ο δεύτερος καθηγητής/ αφηγητής έχει ( ίσως ) την ισχυρότερη έδρα οθωμανικών και τουρκικών σπουδών στην Ευρώπη με χρηματοδότηση από σύγχρονες τουρκικές πηγές και ο νοών νοείτω.

          Ο κ. Sukru Ilitzak ( όντως έγκριτος κατά κοινή ομολογία οθωμανολόγος ) , μελετά τα οθωμανικά αρχεία και δημοσιεύει, ή δίνει πληροφορίες για το τι γράφουν. Τις ερμηνείες όμως και την οπτική τους, την χειρίζονται  περαιτέρω οι ιστορικοί κατά το δοκούν , δηλαδή με την διπλή χρήση « του εργαλείου » που προανέφερα. Μπορούν να ενισχύσουν ή να καταρρίψουν μία άποψη ταυτοχρόνως,  αναλόγως της οπτικής και του υποκειμενισμού τους στην προσπάθεια να υποστηρίξουν τις απόψεις τους.

      Ο κατά τα άλλα ταλαντούχος, ευφυέστατος  και εμπορικότατος συγγραφέας της γενιάς μου κ. Τατσόπουλος, που έχει την ευθύνη της αφήγησης, αλλά και του σχολιαστή, ομοίως είναι  παγκοίνως γνωστών «διαφορετικών» απόψεων , τις οποίες δεν έκρυψε εξ αρχής, λέγοντας ότι πρέπει να ωριμάσουμε ως έθνος και να πάψουν « οι μύθοι του κρυφού σχολειού και της Αγίας Λαύρας ( sic )».

       Τρίτον, όταν αυτό προαναγγέλλεται , πως εγώ ο «ανυποψίαστος και καλόπιστος θεατής», ή έστω ο μυημένος , ή ο επιστήμονας θα πεισθώ για την αντικειμενικότητα των προθέσεων και του έργου/ έρευνας ;  εδώ  καταφανώς πρόκειται για προειλημμένο προσανατολισμό και συμπέρασμα πριν καν δώ την σειρά , άρα  τι  να δώ ;  την ανατροπή μύθων με τη δημιουργία νέων θέσφατων ;  Ο αντίλογος είναι ότι οι πηγές ανατρέπουν τους μύθους και αυτές  επικαλούνται οι συντελεστές της παραγωγής. Η αντίκρουση στον αντίλογο είναι  ότι οι πηγές έχουν διπλή ερμηνεία και υπάρχουν πάμπολλοι βιογράφοι και ιστορικοί που έχουν ενισχυτική και υπέρ  των «δήθεν μύθων» άποψη. Ετσι, υπ’ αυτό το πρίσμα , αρχής εξ αρχής το όλο οικοδόμημα  της  αυτοδιαφημιζόμενης αντικειμενικής και πρωτότυπης τηλεοπτικής σειράς/ έρευνας αυτοαναιρείται.

       Σημειωτέον δε ότι η Ελληνική κρατική τηλεόραση έχει δείξει επί σειρά ετών , σύντομες  ή μακρότερες αντιστοίχου είδους σειρές, με συνεντεύξεις και αφηγήσεις άλλων απόψεων καθηγητών και ακαδημαϊκών ( ίσως χωρίς σύγχρονα γραφικά, αλλά  ποιοτικές  ) και ως εκ τούτου δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται κάτι τέτοιο από μία «σύγχρονη» οπτική, εκτός και οι αξιότιμοι έγκριτοι κύριοι καθηγητές και ο συγγραφέας/ αφηγητής   αυτοθεωρούν τους εαυτούς τους πλέον των άλλων και ως τους μόνους σύγχρονους και τις – απ’ ότι ανεφάνη– απόψεις τους ως τις μόνες  αληθινές και πρωτότυπες !!!

         Ας δούμε τώρα ένα προς ένα το τι «σκιαγραφήθηκε» στην πρώτη εκπομπή:

 Η νέα δύναμη της εποχής , οι Οθωμανοί , νικούν τους βυζαντινούς, αρκετοί εξ αυτών είναι ελληνικής παιδείας ( π.χ ο Πορθητής από τη μητριά του Μάρα ),  άλλοι πάλι λόγω των παλαιοτέρων γκουλάμ ή μετέπειτα γενιτσάρων είναι  οθωμανοποιημένοι Mικρασιάτες και Βαλκάνιοι,  ενώ ταυτόχρονα πολλοί τούρκοι είχαν εκχριστιανιστεί  από τους βυζαντινούς ( οι λεγόμενοι τουρκόπουλοι, π.χ ο Κουτλουμούς που ίδρυσε την μονή Κουτλουμουσίου στο αγ. Όρος ).  Εγκαθίστανται  στα πρώην βυζαντινά εδάφη, δεν ιδρύουν νέες πόλεις, αλλά αλλάζουν  το ύφος τους προς τις μουσουλμανικές κεντροασιατικές δομές, με το τιμαριωτικό σύστημα, το δεσποτικό κεντρικό κράτος είναι κυρίαρχο , πολλοί παρηκμασμένοι πληθυσμοί προσηλυτίζονται στο ισλάμ, γίνονται ( όχι σπάνια ) μικτοί γάμοι , υπάρχουν κοινές γιορτές και ήθη και έθιμα που προσομοιάζουν αν δεν ταυτίζονται μέσω της αλληλεπίδρασης ή/και  των αντιδανείων, όπως στην κουζίνα και   στη μουσική,  και γενικά η ζωή κυλά ήσυχα  εν μέσω της pax ottomanica,  σύμφωνα πάντα με τα δεδομένα της εποχής, αφού το μόνο ζητούμενο του κεντρικού κράτους είναι η είσπραξη φόρων, που σε κάθε περίπτωση είναι λιγότεροι από  εκείνους που επέβαλαν οι  βυζαντινοί.

 Φτάνουμε περίπου  στις αρχές του 17^ου αιώνα ( εποχή της τουλίπας/ lale devri ), τα προνόμια που είχε εκχωρήσει ο πορθητής ήδη από το 1453 στα έθνη ( millet ) των «απίστων» υπηκόων του και δεν πολυ-ασκούντο  απ’ αυτούς, ξαφνικά ενισχύονται με την συμμετοχή των απίστων στη διοίκηση ( συλλογή φόρων, αρματολίκια κ.λ.π ) , ο γενιτσαρισμός θ’ αρχίσει να φθίνει σιγά σιγά, παρότι ήταν μια πολύ καλή προοπτική ανέλιξης των τέκνων των «απίστων» στη στρατιωτική διοίκηση , ενώ ενισχύεται και η ίδρυση σχολείων ( π.χ μεγάλη του γένους σχολή ). Οι μάχες στα σύνορα και κυρίως με τους ευρωπαίους, οι διομολογήσεις, η προσκόλληση στην αγροτική οικονομία και η μη εξέλιξη σε άλλες μορφές φέρνουν το κράτος σε κρίση/ ύφεση, το οποίο αναγκαζόμενο να συντηρηθεί επιβάλει φόρους επί φόρων. Οι  εξελίξεις είναι καταιγιστικές και με τη συγκυρία του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης, οι « άπιστοι υπήκοοι», αυτοπροσδιορίζονται και με την βοήθεια Λογίων και γεωπολιτικών συμφερόντων ( Αγγλο/γαλλο/ ρώσων) επαναστατούν για δεύτερη φορά ( είχαν προηγηθεί τα ορλωφικά ) αισθανόμενοι πλέον Ελληνες και όχι ρωμηοί ( Rum ortodox millet ), ασχέτως της αιματολογικής/ γονιδιακής καταγωγής τους . Τις λεπτομέρειες της επανάστασης ( που δεν ήταν ταξική, αλλά εθνική ) και της αυτοδιάθεσης ( self determination ) του λαού,  στην πορεία « της  γενέσεως του νέου αυτού έθνους κράτους » ( sic ), απομένει να τις δούμε στα επόμενα επεισόδια , αν  και λίγο πολύ, μας είναι γνωστές από τις προαναγγελίες της επιστημονικής ομάδας και τις κατά καιρούς παλαιότερες  δημοσιεύσεις και βιβλία της ( ήδη κυκλοφορούν από τον ΣΚΑΙ στα βιβλιοπωλεία ).

 Τέλος , μετά την προβολή του πρώτου επεισοδίου  στο «πάνελ»  σχολιασμού της εκπομπής ο κ. Τατσόπουλος κατεφέρθη ευθαρσώς κατά των μυθευμάτων του κρυφού σχολειού  και της Αγίας Λαύρας.

      Όσο και εάν σας φανεί παράξενο, το  «πολύ γενικό ιστορικο/ κοινωνικό πλαίσιο της οθωμανοκρατίας, άλλως τουρκοκρατίας » είναι αυτό. Δηλαδή το «εργαλείο» μέχρι στιγμής , φαίνεται να μας έχει οδηγήσει σωστά. Πάμε να δούμε τώρα, αν με το εργαλείο θα «κόψουμε το ψωμί» μόνον, ή θα «κόψουμε και το δάκτυλό μας»!!!

         Κατά την ταπεινή μου άποψη, ήδη από την πρώτη προσπάθεια «κόψαμε το δάκτυλό μας» και αυτό γιατί ;  Διότι με τις προαναγγελίες της , η επιστημονική ομάδα , ερμηνεύει τα ανωτέρω,  διαφορετικά και ίσως επιζήμια, απ’ ότι άλλες « έγκριτες» ομάδες καθηγητών και ερευνητών , οι οποίοι από τις ίδιες πηγές/ αρχεία  ερμηνεύουν τα εξής:

        Ο Σπ. Βρυώνης, στο βιβλίο του: « η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού και η διαδικασία εξισλαμισμού της Μ. Ασίας», ο Νεοκ. Σαρρής στο έργο του: « Οσμανική πραγματικότητα – δομές της οθωμανικής αυτοκρατορίας και καθημερινός βίος », ο  Χαλίλ Ιναλτζίκ στο βιβλίο του:                « οθωμανική αυτοκρατορία», αλλά  και πολλοί άλλοι ειδικοί επιστήμονες σε διάφορους τομείς,  ναι μεν περιγράφουν αναλυτικώς το προαναφερόμενο  περιβάλλον της οθωμανικής αυτοκρατορίας ( περίπου 1280 – 1922 ), πλην όμως τα συμπεράσματά τους είναι άλλα, έχουν δηλαδή διαφορετική χρήση/ ερμηνεία του «εργαλείου».  Οι οθωμανοί κουβαλούσαν ένα μικτό Αλταϊκό ( μογγολικό ) και αραβοπερσικό παρελθόν  που μπολιάστηκε και από το Βυζάντιο ( π..χ τακτικές μογγόλων, γλώσσα τουρκο/αραβο/περσική με ενίοτε λέξεις ελληνικές { π.χ temel,/ θεμέλιο, kilit/ κλειδί και πάμπολλες άλλες }, διοίκηση περσικού και κεντροασιατικού τύπου, λόγια μουσική από άραβες, πέρσες και βυζαντινούς {σχετ. Παχυμέρης} ),  δεν ίδρυσαν νέες πόλεις, απλά αλώναν τις υπάρχουσες και μετά τις ισλαμοποιούσαν,  μετέτρεπαν τις εκκλησίες σε τζαμιά, χρησιμοποιούσαν τους ντόπιους μαστόρους διατηρώντας την βυζαντινή παράδοση της ανατολής προς το  ανεικονικό ισλαμικότερο, έστω και εάν εξισλάμισαν με το καλό ή με το άγριο τους πληθυσμούς, οι πληθυσμοί αυτοί διατήρησαν τα ήθη και τα έθιμά τους που έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα και το βυζάντιο φυσικά προσαρμοσμένα σε ισλαμικό πλέον περιβάλλον. Οι κατεκτημένοι λαοί εφόσον εξισλαμίζονταν εξομοιώνονταν , οι υπόλοιποι ήταν “kafir, putperest, mecusι/ άπιστοι/ειδωλολάτρες/πυρολάτρες”, ρυπαρά γένη ( millet), έπρεπε να φορούν ρούχα ταπεινά και καθόλου πράσινα ( ιερό χρώμα του ισλάμ ), πλήρωναν περισσότερους φόρους και λόγω της ένδειας που είχαν περιπέσει και της αμορφωσιάς, έκαναν συνέχεια κινήματα (μέχρι το 1821 , περίπου 70, π.χ Ιωαν.Τσερνοτάμπεη στη βόρεια πελ/νησο το 1571 ), ενώ δεν υπολείποντο αυτών και οι μουσουλμάνοι ιεροσπουδαστές , οι τζελαλήδες, ή αργότερα ο Πασβάνογλου και ο Αλή Πασάς. Δημόσια εκπαίδευση δεν υπήρχε, ούτε σχολικό πρόγραμμα και ύλη. Όποιος μάθαινε  γράμματα  τα μάθαινε όπως τύχει και όποτε τύχει, σε ασυνέχεια, με βασικούς δασκάλους καλόγερους ( ή δερβίσηδες οι μουσουλμάνοι ), οι οποίοι συνήθως πληρώνονταν σε είδος,  γι΄ αυτό ούτε το 10% του πληθυσμού ( μουσουλμάνοι και χριστιανοί ) ήταν μορφωμένοι. Τα ιεροσπουδαστήρια που έβγαιναν οι οθωμανοί Ulema ή τα χριστιανικά σχολειά ήταν λίγα. Ο θεόφιλος Κορυδαλλέας στη μεγάλη του γένους σχολή είναι ζήτημα εάν « έβγαλε» 4 μαθητές σε όλη τη θητεία του. Όποιος χριστιανός γινόταν λόγιος το κατάφερνε  στη Βιέννη, ή στο Παρίσι, όχι στην αυτοκρατορία.

 Σχολείο σαν κτήριο ( πριν ελαχίστων εξαιρέσεων που είναι γνωστές και καταγεγραμμένες, π.χ Σοπωτό Καλαβρύτων  ) βασικά δεν υπήρχε, το δε  δικαίωμα να μάθεις γράμματα ήταν προνόμιο, δηλαδή ανακλητό δικαίωμα, άρα όποτε ήθελε ο τοπάρχης το ανακαλούσε και έπαυε επί μακρόν «το σχολειό», αν υπήρχε και κανένας δασκαλοκαλόγερος, τα δε παιδιά, αν είχαν το κουράγιο να πάνε, – επειδή το πρωϊ δούλευαν με τους γονείς για να παράξουν  το προϊόν του φόρου ( kuluk i– resmi)-, πήγαιναν νύχτα και  παρανόμως, παρά την απαγόρευση του τοπάρχη, όσοι δε ήξεραν 5 κολλυβογράμματα ( ψιλά/ λίγα ) , δεν το πολύ έλεγαν ότι ξέρουν γιατί δημιουργούσαν την μήνη των δυναστών τους ( τάχα ότι ήταν οι εξυπνάκηδες ) και  συχνά κινδύνευε η ζωή τους, γι’ αυτό τα γράμματα ( σχολειό ) που ξέρανε τα κρατάγανε κρυφά, μόνον για ιδία χρήση και για να διαβάζουν στους γεροντότερους 2-3 αράδες της αγίας γραφής, έτσι για να μην ξεχνούν την πίστη και την γλώσσα τους !!!

           Ο γενιτσαρισμός ήταν μακρά παράδοση των αυτοκρατοριών και τον είχαν οι ρωμαίοι με τους ( juniors ), οι βυζαντινοί με τους νεωτέρους και τα τουρκόπουλα, οι σελτζούκοι με τους  gulam και οι οθωμανοί  με τους yenicari ( νέος στρατός ). Δεν ήταν ευχάριστο γεγονός και ο πόνος του αποχωρισμού καταγράφεται αδιάψευστα στα δημοτικά τραγούδια.  Οι χριστιανοί σ(ι)παχήδες ( ιππότες ) και αργότερα οι αρματολοί, είχαν μη μόνιμες και μη κληρονομικές εξουσίες «πολιτοφυλακής», στηριζόμενοι σε λογικές κεντροασιατικές (timar) ή και ιταλικές              ( armatori ), ενώ οι Κλέφτες ακολουθούσαν την παράδοση των βυζαντινών «απελατών». Μουσουλμάνοι «Κλέφτες» στα βουνά της Μ. Ασίας ήταν συνήθως οι «ζεϋμπέκηδες».

         Μικτοί γάμοι από έρωτα κ.λ.π πλην ελαχίστων εξαιρέσεων δεν είναι καταγεγραμμένοι. Οι όποιοι γάμοι  γίνονταν ήταν με την βία ( υπάρχουν πάμπολλες αποφάσεις καδήδων που το τεκμηριώνουν ) και αφού επέρχετο εξισλαμισμός της νύφης. Εάν ηρνείτο έχανε την επικοινωνία με το/ τα τέκνα της , τα οποία λογίζονταν οθωμανοί / τούρκοι .  Έλληνας να πάρει μουσουλμάνα ήταν αδύνατον εκτός και εξισλαμιζόταν, συν ότι μέχρι τότε κινδύνευαν και οι δύο από λιθοβολισμό.  Πολλά δημοτικά τραγούδια καταγράφουν το ανίερο ενός τέτοιου γάμου. Σε κάθε περίπτωση η όποια επιμειξία, δεν έδωσε μογγολικά χαρακτηριστικά στους Μ. Ασιατικούς, Βαλκανικούς και Ελληνικούς πληθυσμούς, αλλά αντιθέτως αλλοίωσε τα μογγολικά χαρακτηριστικά των τούρκων, γενόμενοι  φυσιογνωμικά, αλλά και γονιδιακά μέσω των γενιτσάρων και των παιδιών των  όποιων επιμειξιών περισσότερο ντόπιοι  ( Βαλκάνιοι, Μικρασιάτες ). Πρώτος και καλύτερος γόνος τέτοιων επιμειξιών ήταν ο εκάστοτε σουλτάνος !!

      Γνωρίζουμε ότι ήδη από την βυζαντινή εποχή, οι Σελτζούκοι αρέσκονταν στην κοσμική βυζαντινή μουσική ( Παχυμέρης ). Ήδη από τον 16^ο αιώνα κάποιος ανώνυμος παπάς έγραφε μουσική για τον σουλτάνο και έπαιζε στο παλάτι. Τον 17^ο αιώνα, ο οθωμανικός πολιτισμός                 ( μουσική, τέχνες, αρχιτεκτονική, πλακάκια ιζνίκ, μινιατούρες κ.λ.π) αυτοπροσδιορίζεται  ξεφεύγοντας από τις μογγολο/αραβο/περσικές και ενίοτε βυζαντινές καταβολές του. Τεράστιο ρόλο σ’ αυτό έπαιξε το γεγονός ότι σταμάτησαν οι επεκτατικοί πόλεμοι, εξοικονομήθηκαν χρήματα για τον πολιτισμό ( lale devri/περίοδος της τουλίπας ) και επετράπη στους «άπιστους» ρωμηούς/ αρμένιους και εβραίους να πάρουν την ανάπτυξη των τεχνών στα χέρια τους, ακόμα και της υψηλής/ λεπτής κουζινικής  τέχνης του παλατιού.  Όλος ο οθωμανικός πολιτισμός στηρίζεται  στη συμβολή «των  απίστων» ( βλ. σχετ. Bulent Aksoy, Bogazici Univeritesi/ The contribution of multinationality in ottoman empire ) και παρότι λέγεται και θεωρείται οθωμανικός, εν τούτοις παραμένει βαθιά ελληνο/βαλκανο/ Μ. Ασιατικός. Είναι  σαν να λέμε ότι οι γαλλόφωνες όπερες του Ιταλού Βέρντι είναι γαλλικές, ή ότι οι  επί κατοχής πίνακες του Τσαρούχη είναι γερμανικοί !!! Ε, όχι , δεν είναι ..!!

      Η επί βυζαντίου έλευση  Σλάβων και στη συνέχεια Αρβανιτών, πέραν της ανακατανομής των πληθυσμών στον ελλαδικό χώρο, δεν έφερε αλλοιώσεις , αφού οι «φάρες» αυτές ήταν βαθιά ενδογαμικές , όταν δε μέσω χριστιανισμού ελληνοφώνησαν, ή τέλος πάντων ήταν δίγλωσσοι ή και πρακτικά πολύγλωσσοι , αυτοβούλως ελληνοποιήθηκαν,  χωρίς κάποιος να τους το επιβάλει, αν και το εύκολο θα ήταν να εξισλαμισθούν και να «τουρκέψουν», πράγμα όμως που βασικά δεν έγινε, πληρώνοντας το τίμημα του «υποδούλου» και μάλιστα ως «πείσμονες Ελληνες».

        Εν κατακλείδι , ναι επί οθωμανικής πολυεθνικής αυτοκρατορίας ( λόγω ανάγκης και επεκτατισμού και όχι λόγω ανθρωπίνων δικαιωμάτων ισότητας )  συνυπήρξαν αναγκαστικά  δύο κόσμοι : Οι εξουσιαστές ( οθωμανοί ) και οι εξουσιαζόμενοι ( millet ), δηλ. σε σχέση αφέντη – υποτακτικού και επ’ ουδενί επί ίσοις όροις,  έστω και με τα τότε δεδομένα ( για ν’ αποφύγουμε τον ιστορικό αναχρονισμό κρίνοντας με σημερινά κριτήρια  ), με καθημερινό κίνδυνο απώλειας της ζωής και μάλιστα αυθαίρετα. Αν δεχθούμε αρμονική συνύπαρξη, είναι σαν να λέμε ότι κατά κάποιον τρόπο επειδή επί γερμανικής κατοχής υπήρχε κατοχικό κράτος και υπηρεσίες ήμασταν καλά !!! Ε, δεν ήμασταν !! Γι’ αυτό οι άνθρωποι διαχρονικά εξεγείρονται κατά των δυναστών τους , για να θυμηθούμε και τον Ρήγα.

        Στην πρώτη αυτή εκπομπή και ειδικώς στο «πάνελ σχολιασμού»  ρωτήθηκε πολλές φορές εάν οι αγωνιστές του 1821 οδεύοντας για το 1^ο δυτικού τύπου οργανωμένο κράτος τους, είχαν ελληνική συνείδηση. Απαντήθηκε από τον κ. Βερέμη: “Ναι είχαν, έστω και εάν ήταν άλλων  καταγωγών, (π.χ Αρβανίτες, καπαδόκες, μαυροθαλασσίτες κ.λ.π ). Εξάλλου αυτό επικαλέστηκε και ο Παπαρηγόπουλος κατά του Φαλμεράϊγ. Σημασία είχε ότι μετείχαν του ελληνικού πολιτισμού και ήθελαν να λέγονται Έλληνες και όχι ρωμηοί, αν και προωθείτο και το Γραικοί επειδή έτσι μας αποκαλούσαν οι δυτικοί ( Greeks ) ( sic)” .  Αυτό ερωτήθηκε από τον δημοσιογράφο διότι υπάρχει η άποψη από  Έλληνα καθηγητή ιστορίας του πανεπ. Αθηνών ( που μάλλον θα δούμε σε επόμενα επεισόδια ), πως η ελληνικότητα μας «φορέθηκε» σαν κοστούμι ή «σαν τον γάιδαρο με την σέλα», διότι αυτό εξυπηρετούσε τότε τα γεωπολιτικά σχέδια των μεγάλων δυνάμεων , ενισχύθηκε δε με το κίνημα του φιλελληνισμού, χωρίς πραγματικά οι αγωνιστές του 1821 να θέλουν να γίνουν Έλληνες !!

        Ελληνική συνείδηση και διαχρονία της από την αρχαιότητα μέσω βυζαντίου στο νεώτερο ελληνισμό υπήρχε πάντα και αδιάσπαστα. Το καταμαρτυρούν τα ήθη και τα έθιμα, τα τραγούδια και ο λαϊκός πολιτισμός, η πίστη σε κάποιες αξίες , για κάποιους η γλώσσα, που έστω και εάν δεν ήταν ακριβώς  ίδια  τα στοιχεία αυτά στις άκρες του ελληνισμού, εν τούτοις  μέσα τους  ποτίζονταν από την ίδια παράδοση ( βλ. σχετ.: Samuel Bod Bovy,  Eleni Glykatzi/ Arveler κ.λ.π).

      Για τον λόγο αυτό η επανάσταση ( επ-ανάσταση , δηλ. ανα-σήκωμα ) δεν αποτελεί γένεση ενός έθνους, αλλά τον επαναπροσδιορισμό του μετά από 400 περίπου χρόνια «κοιμήσεως/ λήθαργου ». Ναι είναι η γένεση του 1^ου δυτικού τύπου νέο-ελληνικού κράτους, αλλά  όχι η γένεση ενός έθνους ..!!! Το έθνος  των ελλήνων υπήρχε και θα υπάρχει έστω και χωρίς Κράτος. Διότι στα  400 περίπου χρόνια  σκλαβιάς δεν είχαμε κράτος, είχαμε όμως πατρίδα ( δηλ.  τον  τόπο που γεννηθήκαμε, τα ήθη και τα έθιμά μας ,την γλώσσα, την πίστη,  τον θεσμό της αντασφαλιστικής κοινοτικής βοήθειας,  τις παιδικές μας μνήμες όπως λέει ο Σεφέρης ) , γι΄ αυτό και επιζήσαμε. Σήμερα  όμως που έχουμε «Κράτος» κινδυνεύουμε να χάσουμε την «Πατρίδα» και γι’ αυτό,  για πρώτη φορά ίσως κινδυνεύουμε πραγματικά. Αν οι έννοιες «Πατρίδα και Κράτος» συνάδουν, έχει καλώς, άλλως  και σε περίπτωση δυσαρμονίας  μεταξύ των δύο εννοιών/ προτύπων , προσωπικά προτιμώ την έννοια «πατρίδα» και ας μην έχω κράτος. Κράτος ξαναφτιάχνω, Πατρίδα όχι !!!

         Ως Καλαβρυτινός στην καταγωγή ( και από τους δύο γονείς μου ), δεν μπορώ να αντιπαρέλθω «ανέξοδα»  τον αφορισμό του κ. Τατσόπουλου: « Ε λοιπόν δεν υπήρξε Αγία Λαύρα, ο Π. Π. Γερμανός δεν ήταν εκεί την 25^η Μαρτίου 1821, ούτε σήκωσε κανένα λάβαρο, ούτε ευλόγησε 5000 κόσμο, ούτε ήταν παρών ο Κολοκοτρώνης, που βρισκόταν στην Καλαμάτα» (sic).

        Μα ποιος τα λέει αυτά ;  Είναι παγκοίνως  γνωστά ( εκτός και  μόνον ο κ. Τατσόπουλος δεν το γνωρίζει ), τα παρακάτω γεγονότα, όπως αναφέρονται στα απομνημονεύματα του Π.Π.Γερμανού, στον Φωτάκο, στην Γαλλική εφημερίδα «le costitutionel” Ιουνίου 1821, στα απομνημονεύματα του Θεοδ. Ρηγόπουλου και τόσων άλλων σύγχρονων αγωνιστών ή ιστορικών:

         Οι οθωμανοί της Πελοποννήσου , γνωρίζοντας τις συνωμοτικές ενέργειες των Ελλήνων, την σύναξη της Βοστίτσας ( Αιγίου ) στα τέλη Ιανουαρίου 1821, το κίνημα του Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία και με δεδομένη την  έλλειψη στρατευμάτων τους από την Πελοπόννησο λόγω Αλή Πασά, θορυβημένοι κάλεσαν τις κεφαλές των  Ελλήνων στην Τριπολιτσά για να τις εγκλωβίσουν ούτως ώστε οι Ελληνες χωρίς αρχηγούς να μην «στασιάσουν» . Μεταξύ των κληθέντων ήταν και ο Π.Π.Γερμανός. Στο δρόμο Πάτρα – Τριπολιτσά προσποιήθηκε αδιαθεσία ( υπάρχει ολόκληρη γνωστή ιστορία γι’ αυτό πολυδημοσιευμένη ) για να μην εγκλωβιστεί στην Τριπολιτσά και έμεινε για ημέρες στη μονή Αγ. Λαύρας ( αρχές Μαρτίου έως και τα μέσα Μαρτίου 1821 με κάτι πισωγυρίσματα προς Μαζέϊκα ). Εκεί βρέθηκε η ευκαιρία να ξανασυζητήσει με τον Ζαΐμη, τον Φωτήλα, τον Πετιμεζά, τον Λόντο, τον Χαραλάμπη, όσα είχαν ξαναπεί για επανάσταση τον  Ιανουάριο στη Βοστίτσα, ελπίζοντας ότι το ίδιο έκανε στη Μάνη και στην Καλαμάτα ο Κολοκοτρώνης, ο Πετρόμπεης, ο Παπαφλέσας και αυτό χωρίς να έχουν κινητά τηλέφωνα να συντονιστούν !!! Εν τω μεταξύ  από τις 14 – 17 Μαρτίου 1821, στα Καλαβρυτοχώρια ( Κλουκίνες, Αγρίδι, Σοπωτό, γεφύρι αμπήμπαγα, φροξυλιά, χελονωσπηλιά ) πρωτοπαλίκαρα χτυπούσαν  οθωμανούς και συνεργάτες τους φοροεισπράκτορες υλοποιώντας προεπαναστατικά χτυπήματα.

           Στις 17 Μαρτίου 1821, ανήμερα της εορτής του αγίου Αλεξίου, του οποίου η Κάρα βρίσκεται στην Αγ. Λαύρα  και πανηγυρίζει η μονή, τελέσθηκε δοξολογία με όλες τις «Καλαβρυτινές Κεφαλές» , τον Π.Π Γερμανό και τον Κερνίκης Προκόπιο, παρουσία πλήθους κόσμου προσκυνητών που δεν ήξεραν τι τους περίμενε.  Εκεί πρέπει να έγινε αυτό που λέμε «ορκωμοσία», της οποίας οι λεπτομέρειες είναι περισσότερο προφορικές . Στη συνέχεια όλοι έφυγαν  για τους τόπους τους γνωρίζοντας πως δεν υπήρχε σημείο πισωγυρίσματος. Ή θα ελευθερώνονταν ή θα πέθαιναν. Ετσι ο Π.Π.Γερμανός βρέθηκε από τις 18 Μαρτίου στην Πάτρα. Τις ίδιες  ημέρες κινούσε και ο Πετρόμπεης από την Μάνη να συναντήσει τον Κολοκοτρώνη προ της Καλαμάτας.   Στις 21 Μαρτίου 1821  οι Καλαβρυτινοί χτύπησαν  την φρουρά του βοεβόδα Καλαβρύτων Αρναούτογλου και ελευθέρωσαν τα Καλάβρυτα έχοντας μπαϊράκι το παραπέτασμα της ωραίας πύλης του ναού του αγ. Αλεξίου, το γνωστό «λάβαρο». Το πιστοποιούν τα πιστοποιητικά των αγωνιστών του 1821 με καταγωγή από τα Καλαβρυτοχώρια            ( αρχείο αγωνιστών 1821, εθνικής βιβλιοθήκης ) και οι προφορικές παραδόσεις και τα τραγούδια των προπαππούδων μας όλων ημών των Καλαβρυτινών και κανένας «άκαπνος» σύγχρονος αστός ιστοριοδίφης δε θα μας το καταρρίψει και μάλιστα «ετσιθελικά» επί της λογικής  του « ού με πείσεις καν με πείσεις». Στις 22 Μαρτίου απελευθερώθηκε η Καλαμάτα και στις 25 Μαρτίου  1821 ( που είναι μια ημερομηνία που είχε οριστεί για την επανάσταση, μαζί με τις εναλλακτικές του αγ. Γεωργίου και της 29^ης Μαΐου, αλλά τους πρόλαβαν τα γεγονότα κι’  έγινε νωρίτερα ), επεδόθη δήλωσις (declaration) στα προξενεία των ξένων δυνάμεων στην Πάτρα και στην Καλαμάτα αναφέροντας ότι το έθνος των ελλήνων ήταν σε επανάσταση και  όχι στάση. Αυτές τις δηλώσεις έλαβε και ο Κοραής και τις δημοσίευσε στο Παρίσι. Εκεί αναφέρεται και η Αγ. Λαύρα.

          Τα παραπάνω γεγονότα,  με την συμβολική συγκέντρωσή  τους το 1838 ( δ/γμα Οθωνα) σε μία ημερομηνία ( 25^η Μαρτίου/ Ευαγγελισμού , συμβολισμός, θέλημα θεού να σκλαβωθούμε, θέλημα θεού να ελευθερωθούμε ) , ουδέποτε αμφισβητήθηκαν από τους ζώντες αγωνιστές του 1821, τουναντίον τα συμφώνησαν και είπαν : « Οι Καλαβρυτινοί πρώτοι, μεταξύ ίσων, εκεί στην άγια Λαύρα ».  Αν η Αγ. Λαύρα  ήταν «μύθος» δε θα το συνομολογούσαν ο Κολοκοτρώνης και ο Πλαπούτας,, ενώ αν ήταν  απλά  μια εμμονή της  εκκλησίας για να έχει μερίδιο στη δόξα τότε γιατί να μην ήταν συμβολικά οποιοδήποτε άλλο μοναστήρι ή εκκλησία της Πελοποννήσου; Όχι όμως ήταν ειδική αναφορά. Εκεί στην άγια Λαύρα, πιστοποιώντας τα γεγονότα της 17^ης Μαρτίου 1821. Το λένε τα τραγούδια, οι αδιαμφισβήτητοι καταγραφείς των γεγονότων όπως έλεγε και ο Κολοκοτρώνης, το λένε οι προφορικές παραδόσεις εκατοντάδων «μυθοπλαστών/ sic» προπαππούδων μας.  Μα δεν το λέει ξεκάθαρα ο Π.Π.Γερμανός στα απομνημονεύματά του, λένε οι κακόπιστοι.  Μα πως να το πει ; καταρχάς η πράξη του δεν θεωρείτο ( ούτε και από τον  ίδιο) ακόμα ως «συμβολική/ ιερή/ εθνική», όταν έγραφε τα απομνημονεύματά του το 1826, εν μέσω «φωτιάς και τσεκουριού» του Ιμπραήμ. Εξάλλου ίσως φοβόταν πως αν τα απομνημονεύματά του μετά πλήρων λεπτομερειών έπεφταν στα χέρια του Ιμπραήμ, θα ήταν σαν να υπέγραφε την θανατική του καταδίκη ως ένας εκ των πρωτεργατών της επανάστασης. Ο Π.Π.Γερμανός πέθανε το 1827  και δεν πρόλαβε να ανασυντάξει λεπτομερώς τα απομνημονεύματά του.

        Δεν υπάρχει έθνος ( κράτος ) στον κόσμο που να μην έχει τους «μύθους και τους ήρωές του». Η αμερικανική επανάσταση δεν ήταν μόνον η 4^η Ιουλίου ( ούτε ο Ουάσιγκτον ήταν άγιος), ούτε η Γαλλική μόνον η 14^η Ιουλίου ( και φυσικά οι επαναστάτες δεν ήταν άγιοι/ ήρωες) . Όμως αυτές οι ημερομηνίες είναι συμβολικά συγκεντρωτικές των επιμέρους πάμπολλων γεγονότων. Αυτό συνέβη και με τη δική μας 25^η Μαρτίου 1821. Ε και λοιπόν ; σε τι στερεί αυτός ο συμβολισμός την αλήθεια ;  ή σε τι βλάπτει η ρομαντική ιστορία του Πούκεβιλ ή ο συμβολικός  πίνακας του λαβάρου και της ορκωμοσίας του  Βρυζάκη ; λες και υπήρχαν φωτογραφικές μηχανές τότε να απαθανατίσουν την στιγμή.  Έλεος !!!

        Αγαπητέ αναγνώστη, ποια από τις δύο ομάδες  ερευνητών έχει δίκιο ; Πιστεύω αυτή που ερμηνεύει τις πηγές αντικειμενικά και χωρίς προειλημμένες αποφάσεις . Αυτή που δεν κάνει ιστορικούς αναχρονισμούς, αυτή που στο τέλος τέλος συνάδει με το συμφέρον του κάθε λαού και τη διαχρονική παρουσία του στο χωροχρονικό συνεχές , διότι έτσι  στηρίζει το  μόρφωμα έθνος/ κράτος στη σύγχρονη γεωπολιτική του οντότητα, δίδοντάς του αυτοσεβασμό που αντανακλά και στις  τρίτες χώρες ( συμμάχους, συνομιλητές , αλλά και ανταγωνιστές ) για να μπορεί  ισχυρό να λειτουργήσει για το συμφέρον των πολιτών του και όχι υπηκόων του ( υπό + ακούω) . Δεν αποδομούμε μόνοι μας και από μέσα αυτό που με  κόπο οι πρόγονοι και εμείς στηρίξαμε, διότι όπως καλά ξέρουμε από την ιστορία ( οι αυτοκρατορίες ή/ και τα κράτη ) πέφτουν από «μέσα». Ο εξωτερικός εχθρός, απλώς σε βρίσκει «αυτοτραυματισμένο» και σε «αποτελειώνει». Η άλλη πλευρά θεωρεί ότι στ’ όνομα της αλήθειας ( ποιάς απ’ όλες άραγε 😉 αποδομείς τα πάντα για να είσαι political correct !!!

 Η ιστορία είναι αντικειμενική και η ερμηνεία της υποκειμενική. Η ιστορία πρέπει ν’ αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύνολο και όχι ν’ απομονώνονται  μόνον στιγμές της ( εκτός και ενδιαφέρει τον ερευνητή αυτό καθ’ αυτό το γεγονός ), άλλως μπορεί να βγουν στρεβλά συμπεράσματα. Οι όψιμες, αλλά καθόλου καινοφανείς  ερμηνείες δεν προσδίδουν απολύτως τίποτα στην παιδείας μας, παρα μόνον σύγχυση και διχόνοια ( το εθνικό μας σπορ ). Η αληθινή παιδεία ας αναζητηθεί στις επιστολές του Δ. Σολωμού προς το δικαστή Τερτσέτη, ή στο λόγο του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα προς τους νέους, η δε σχολική  «παιδαγωγική ιστορία» επ’  ουδενί   μπορεί να ταυτιστεί με την απόλυτη αλήθεια ( που αφορά εν πρώτοις  τη διαρκή επιστημονική έρευνα ), διότι πως θα εξηγήσεις σ’ ένα παιδί τον αθυρόστομο τραχύ χαρακτήρα του Καραϊσκάκη και ταυτόχρονα τον «καθαγιασμένο» αγώνα του, όταν το παιδί ζει ακόμα στον κόσμο του απόλυτα καλού ( ναι/ μπράβο ) και  κακού ( μη  κακά ), χωρίς να μπορεί να διακρίνει τις ενδιάμεσες αποχρώσεις και το «συναμφότερον» . Αυτά θα έρθουν με την εμπειρία της ζωής, συν τω χρόνω. Όλα τα άλλα μόνο σύγχυση και απόρριψη του δημιουργούν και τελικώς αποκόβεται από τον ιστό. Αποκόβεται από την παράδοσή του, πελαγοδρομεί χωρίς στήριγμα και τα παιδιά χρειάζονται στηρίγματα και σημεία αναφοράς. Θέλουν πρότυπα , αν δε δεν τους δώσουμε θα τ’ αναζητήσουν αλλού και ίσως είναι προς ζημία τους.

      Κλείνοντας ας υποκλιθούμε όλοι στο  ψήφισμα των αγωνιστών στην Επίδαυρο την 15^η Ιανουαρίου 1822, απάντηση σε όλους τους αρνητές:

“…Απόγονοι του σοφού και φιλανθρώπου Έθνους των Ελλήνων, σύγχρονοι των νυν πεφωτισμένων και ευνομουμένων λαών της Ευρώπης και θεαταί των καλών, τα οποία ούτοι υπό την αδιάρρηκτον των νόμων αιγίδα απολαμβάνουσιν, ήτο αδύνατον πλέον να υποφέρωμεν μέχρις αναλγησίας και ευηθείας την σκληράν του Oθωμανικού Kράτους μάστιγα…”

Tου Δημ. Σταθακόπουλου

Δρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού ( οθωμανικής περιόδου) του Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω, μέλους της Ένωσης Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων (  CCBE, Βρυξέλες ) – Μουσικολόγου.

Αναδημοσίευση από εδώ – http://www.apogonoi1821.gr/activities.php.